Ulica Spiska

Leszek Zakrzewski
Ulice w naszej parafii i ich patroni. Cz. 66
Ulica Spiska
W rejonie przyszłej ulicy, na przełomie XIX i XX w. znajdowały się zabudowania gospodarstwa, do których można było przedostać się drogą biegnącą wzdłuż toru kolei tarnowsko-leluchowskiej (przyszła ulica Nowy Świat). W okresie międzywojennym, w latach 20., przy uliczce stały już domki po obu jej stronach. Spiską biegło połączenie – po przejechaniu pod wiaduktem kolejowym trzeba było skręcić w prawo, w ulicę Nowy Świat a z niej w ulicę Spiską, by na skrzyżowaniu z Zieloną (która nie miała jeszcze wtedy bezpośredniego połączenia z przejazdem pod wiaduktem kolejowym) można było kontynuować jazdę w kierunku Starego Sącza, lub wjechać w ulicę Grottgera, stanowiącą przedłużenie Spiskiej. Pod koniec okresu międzywojennego znajdowało się przy niej 7 domków (nr 3, 4, 5, 6, 7, 8 i 12). Podczas okupacji, nosiła nazwę „Spiskastrasse”, także zapisywano „Spiskagasse”. Po wojnie, w związku z budową bocznicy do magazynów rolniczych, ulica Nowy Świat na odcinku pomiędzy Orawską i Spiską została zajęta pod nasyp toru, skrzyżowanie Nowego Świata ze Spiską przestało istnieć i stała się ona ulicą bez przejazdu.
Ulica Spiska biegnie od ulicy Zielonej na północny zachód, ma 94 m długości i kończy się przed nasypem nieczynnej już bocznicy.
Jadąc od ulicy Zielonej, po prawej stronie mijamy nowo powstający budynek, za nim pusty plac i później domki o nr 3 i 1. Po lewej dom – nr 10, przylegający do niego domek nr 8 i kolejne – cofnięty nieco domek nr 6 i dom nr 4.
Swoją nazwę ulica zawdzięcza Spiszowi. Spisz (słow. Spiš, niem. Zips, węg. Szepes) – to region historyczny, położony w Centralnych i Wewnętrznych Karpatach Zachodnich, w dorzeczu górnego Popradu, górnego Hornadu oraz w części dorzecza Dunajca (na wschód od Białki). Na północnym zachodzie Spisz sąsiaduje z Podhalem, na północy z ziemią sądecką, a z ziem słowackich: na wschodzie z Szaryszem, na południu z Abovem i Gemerem, na południowym zachodzie z Liptowem. Obecnie Spisz jest podzielony granicą państwową na części należące do Polski i Słowacji. Powierzchnia całego Spisza wynosi ok. 3,7 tys. km², części słowackiej – ok. 3,5 tys. km², części polskiej – 195,5 km². Na Spiszu wyróżnia się dwa subregiony: Górny Spisz –(Zamagurze Spiskie, kotlina górnego Popradu i Góry Lewockie) i Dolny Spisz (kotlina górnego Hornadu i Rudawy Spiskie). Pod względem geograficznym w granicach Spisza znajdują się, w całości lub w części, następujące regiony: Kotlina Popradzka, Kotlina Hornadzka, Tatry Wschodnie, Tatry Niżne, Góry Straceńskie, Góry Lewockie, Pogórze Spisko-Gubałowskie i Pieniny. Największe lub najbardziej znane miejscowości Spisza to Poprad, Kieżmark, Nowa Wieś Spiska, Lewocza, Spiskie Podgrodzie (ze Spiską Kapitułą) i Stara Lubowla. W polskiej części Spisza znajduje się 14 wsi: Czarna Góra, Dursztyn, Falsztyn, Frydman, Jurgów, Kacwin, Krempachy, Łapszanka, Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Niedzica, Nowa Biała, Rzepiska i Trybsz.
Najstarsze ślady osadnictwa na Spiszu pochodzą z paleolitu. Kolejne znaleziska pochodziły z epoki brązu, a niemal na całym obszarze Spisza znajdowano ślady kultury celtyckiej i rzymskiej. Słowianie jak się zakłada, dotarli tam z dorzecza Wisły oraz z Bałkanów. W IX w. Spisz stanowił część państwa wielkomorawskiego. Prawdopodobnie w 1001 r. Bolesław Chrobry przyłączył do Polski większość ziem spiskich, aktualnie należących do Słowacji. Część z nich stracił już w 1018 roku. W wyniku naporu Węgier południowa granica Polski przesuwała się stopniowo ku północy. Na tereny Spisza Węgry wkroczyły w II połowie XI w. i od tego czasu przez następne trzy stulecia stopniowo przejmowały dalsze tereny, intensywnie je kolonizując i wykonując na nich coraz więcej uprawnień administracyjnych. Na tym terenie funkcjonowała polska kasztelania spiska. Granica polsko-węgierska na terenie Spisza przed XIV w. przebiegała najprawdopodobniej doliną Hornadu. Później Węgry wkroczyły na teren kotliny Popradu i w początku XIV w. na Zamagurze. Około połowy XIV w. Polska utraciła okolice Podolińca i Starej Lubowli, należące wcześniej do ziemi sądeckiej. Postępowała kolonizacja Spisza. Osiedlała się na nim polska ludność z Sądecczyzny, czego pozostałością są zachowane do dziś bliskie związki języka używanego we wschodniej Słowacji z językiem polskim. W XIII w., po zniszczeniach dokonanych przez Tatarów, na Spisz sprowadzono osadników niemieckich, głównie z Nadrenii, Śląska i prawdopodobnie z Saksonii, popularnie zwaną (również przez samych osadników) kolonizacją saską. Kolonizacja ta pozwoliła na szybkie odtworzenie sieci osadniczej zniszczonej przez najazdy mongolskie z lat 40. XIII w. oraz doprowadziła region do gospodarczego rozkwitu (górnictwo i rzemiosło). Na fali tej kolonizacji lokowano na prawie niemieckim większość miast spiskich. W XV wieku nadeszła na te tereny kolejna fala osadnictwa od strony Karpat Południowych – kolonizacja wołoska. Wołosi zajmowali się głównie pasterstwem, ich osady lokowano na prawie wołoskim. Ludność wołoska w ciągu stuleci przemieszała się ze wschodniosłowiańską grupę etniczną Łemków.
8 XI 1412 r. król Władysław Jagiełło pożyczył Zygmuntowi Luksemburskiemu 37 000 kop szerokich groszy praskich (ówcześnie ok. 7 ton czystego srebra, czyli ponad 8 ton monet). Pożyczkę zabezpieczono zastawem, w którego skład weszły miasta i miasteczka należące wcześniej do ziemi sądeckiej (i później wydzielone jako odrębna jednostka): Lubowla, Podoliniec i Gniazda (w miastach tych utworzono starostwo grodowe z siedzibą w Zamku Lubowelskim) oraz 13 miast spiskich: Biała, Lubica, Wierzbów, Spiska Sobota, Poprad, Straże, Spiskie Włochy, Nowa Wieś (dziś Spiska Nowa Wieś), Ruszkinowce, Wielka, Spiskie Podgrodzie (ale nie Zamek Spiski), Maciejowce, Twarożne. Węgry kilkadziesiąt lat później podjęły próbę odzyskania zastawionych miast, ale wyrokiem sądu papieskiego, który odbył we Wrocławiu w końcu XV w., tereny te zostały przyznane na stałe Polsce i pozostały w jej granicach aż do 1769 r. Pozostałe przy Węgrzech miasta Spiszu utworzyły „prowincję 11 miast spiskich”, którego głównym ośrodkiem był Spiski Czwartek. Posiadały one szeroką autonomię, ale szybko zaczęły tracić na znaczeniu i już w 1465 stały się częścią państwa spiskiego, którego właścicielem był pan na Spiskim Zamku.
W kolejnych latach przez tereny spiskie przetoczyło się wiele wewnętrznych i międzynarodowych sporów (batalie husyckie, spory Jagiellonów z Władysławem Pogrobowcem, kolejne bunty chłopskie i antyhabsburskie w XVII i XVIII w.). W 1769 r., podczas konfederacji barskiej, cesarzowa austriacka Maria Teresa zagarnęła starostwo spiskie, a później także czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie. W miejsce starostw utworzono nową prowincję 16 spiskich miast z ograniczoną autonomią, którą zlikwidowano dopiero w 1876 r. W 1918 roku po jednej stronie granicy węgiersko-galicyjskiej odrodziła się Polska, a po drugiej powstało nowe państwo – Czechosłowacja, która rościła sobie pretensje do całej spuścizny po Węgrach. Polskojęzyczne obszary na Spiszu i Orawie stały się przedmiotem sporu. Polacy, na Spiszu w połowie listopada 1918 r. założyli w Starej Lubowli Polską Radę Narodową. Później cały obszar pn. Spisza znajdował się we władaniu polskim. Polskie posterunki wojskowe stały m.in. u wylotu Doliny Kieżmarskiej. Później między wojskami polskimi i czechosłowackimi dochodziło do zbrojnych starć, które jednak nie zakończyły się otwartą wojną. Na mocy polsko-czechosłowackiego porozumienia z 1 I 1919 r. granica polsko-czechosłowacka przebiegała grzbietem Magury Spiskiej pozostawiając całą zlewnię Dunajca po stronie polskiej (to jest cały teren tzw. Zamagurza). Jednakże kilka tygodni później wojska polskie wprowadzone w błąd przez przedstawicieli aliantów, wycofały się. A później, w wyniku decyzji Rady Ambasadorów podjętej na konferencji w Spa 28 VII 1920 r., w czasie gdy bolszewicy parli na Warszawę, do Polski został przyłączony jedynie niewielki fragment z tego terenu, zaledwie 14 wsi, znany odtąd jako Polski Spisz. Po obu stronach pozostało jednak poczucie krzywdy i pretensje terytorialne. Umową z 30 XI 1938 r. podpisaną w Zakopanem, Polska wymogła na Słowacji cesję dalszej części Spisza – Jaworzyny Tatrzańskiej oraz Leśnicy Pienińskiej oraz mniejszych fragmentów terytorium. We wrześniu 1939 r. teren polskiego Spisza, łącznie z terenami przejętymi przez Polskę w 1938 r., zostały zajęte przez armię słowacką. W wyniku układu Ribbentrop-Černák z 21 XI 1939 r. obszar ten włączono do Słowacji. Po II wojnie światowej przywrócono granicę z lat 1920–1938, choć ostateczne porozumienie graniczne podpisano dopiero w 1958 r.
Źródło informacji – Wikipedia.