Ulice w naszej parafii i ich patroni. Cz. 61
Ulica Henryka Sienkiewicza
Przebieg obecnej ulicy był wytrasowany już na planie miasta z I połowy lat 80. XIX w. W tamtym czasie wiodła wprost pod wiadukt pod torami kolejowymi w kierunku Starego Sącza. Po drugiej stronie torów jej dalszym ciągiem była późniejsza ulica Bielowicka, prowadząca do podsądeckiej Zawady. Po kolejnej przebudowie stacji w 1908 r. wiadukt znalazł się w ciągu obecnej ulicy Waryńskiego. Od tego traktu odchodziła w bok, łukiem, obecna ulica Źródlana, przy której znajdowały się już wtedy dwa gospodarstwa. W 1917 r. nie miała jeszcze swojej nazwy, w przeciwieństwie do przecinających ją ulic Kolejowej, Źródlanej i Zygmuntowskiej. W 1924 r. przy ulicy, od strony ulicy Grodzkiej, znajdowały się już zabudowania, a w 1930 r. kolejne pięć budynków stało już przy odcinku pomiędzy ulicami Zygmuntowską a Kolejową. Do wybuchu wojny wzniesiono kolejne domy, łącznie były to 43 budynki (po stronie „nieparzystej” znajdowały się numery 5-35, 41-49, 55-57, 61-75, a po stronie „parzystej” numery 26-30, 34, 48-54). W budynku nr 5 mieścił się zakład mechaniczny „Pathefon” Wojciecha Meneta, zajmujący się „reperacją mechanicznych instrumentów muzycznych, rowerów i aparatów”. Sprzedawano tam instrumenty smyczkowe i dęte oraz oferowano „gramofony własnego wyrobu”! Pod nr 31 mieścił się
sklep „kolonialny” Stefanii Kauckiej. Pod nr 35 mieszkał Franciszek Sarna, właściciel znanego „zakładu malarsko-dekoracyjnego”. Budynek 45a zajmowała Robotnicza Spółdzielnia Kredytowa, a nr 47 należał do kolejarskiej „Samopomocy”.
W okresie okupacji, Niemcy od razu w roku 1939, jako że Henryk Sienkiewicz znajdował się na ich indeksie, przemianowali ulicę na Wehrmachtstrasse. Mieszkająca w domu nr 4 Maria Kobak, zatrudniona
początkowo w PCK, wspólnie z Jadwigą Wolską niosły pomoc potrzebującym, w tym licznym wysiedleńcom z kraju. Pracując w Ubezpieczalni Społecznej, na recepty wypisywane przez dr Franciszka Maciaka wykupywała leki, dostarczane konspiracyjnie więźniom oraz rannym i chorym żołnierzom podziemia. Źródłem zaopatrzenia w leki była apteka „Pod Białym Orłem” w Rynku, przeznaczona do obsługi Niemców, skąd pracująca tam Zdzisława Klimek dostarczała potrzebne medykamenty. Praca w Ubezpieczalni pozwalała także na preparowanie dokumentów o zatrudnieniu, koniecznych do uzyskania rent przez osoby, które z różnych powodów nie mogły pracować, a nie miały środków do życia. Pod numerem 38 mieszkał dr Stanisław Wąsowicz, wybitny działacz harcerski, komendant sądeckiego hufca ZHP, sędzia Sądu Okręgowego. Na początku okupacji zaangażował się pracę konspiracyjną, tworząc komórkę ruchu oporu, zwaną Grupą Sądową ZWZ. Dr Wąsowicz przewodził także PCK do czasu likwidacji tego organu przez okupanta. Po aresztowaniu w marcu 1941 r. i okrutnym śledztwie, trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie został rozstrzelany 11.11.1941 r. Pod nr 59 mieszkali Zielińscy: Władysław (ojciec) – urzędnik kolejowy i Edward (syn) – nauczyciel, członkowie ZWZ, organizatorzy akcji sabotażowych, kolportażu podziemnej prasy i uczestnicy siatki przerzutowej Klemensa Gucwy „Górala”.
Podzielili los dr Wąsowicza, obaj zginęli w Auschwitz: Edward 10.11.1941 r., a Władysław w lipcu 1942 r. Mieszkający w tym samym domu Piotr Główczyk, przedwojenny działacz PPS i okupacyjnej Rady Głównej
Opiekuńczej, aresztowany w maju 1942 r. zginął w KL Auschwitz. Pod nr 61, w piekarni „Społem” dostarczającej chleb dla niemieckiego wojska, udawało się zamieniać część mąki na gorszą gatunkowo,
dzięki czemu chleb dla ludności polskiej był lepszej jakości. Uzyskane różnymi metodami nadwyżki wypieków były dostarczane najbardziej potrzebującym. Pod nr 66 mieszkała nauczycielka Antonina Gębka,
która z siostrą Stefanią prowadziła nasłuch radiowy. Na tej podstawie redagowano biuletyn ZWZ „Biały Orzeł”. Aresztowana w wyniku „wielkiej wsypy” w marcu 1941 r., po okrutnym śledztwie, w którym
straciła władzę w nogach, została wywieziona do obozu, gdzie zginęła w 1942 r.
Po wojnie ulicy przywrócono dawną nazwę.W latach powojennych znalazły sobie miejsce przedsiębiorstwa – Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej wybudowało garaże dla polewaczek, piaskarek i śmieciarek oraz magazyn – pod nr 40. Po opuszczeniu bazy, budynki użytkowało WSS „Społem” – prowadząc tam produkcję nakładczą. Z chwilą zajęcia położonych naprzeciw budynków nr 53–55 przez Rejonowy Urząd Spraw Wewnętrznych były tam garaże Milicji Obywatelskiej, a później Policji. Przy Sienkiewicza 53 w latach 1951-1957 funkcjonowała zajezdnia autobusów Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej (w roku 1969 wydzielonego jako Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne). Budynki i teren po MPK przejęło PKS, wykorzystując także teren naprzeciw (nr 42–44), gdzie w roku 1954 powstała baza PKS z utwardzonym
placem, kanałami do napraw pojazdów i wzniesionym rok później budynkiem biurowym. W roku 1965 PKS przeniosła się na nowe miejsce, plac był wykorzystywany jeszcze przez kolejne lata do demontażu i
złomowania wycofanych pojazdów. Budynek nr 55 powstał jako hotel Przedsiębiorstwa (później Kombinatu) Budownictwa Komunalnego. Mieściła się tam komenda wojewódzka i komenda jednostki
Ochotniczych Hufców Pracy, był to także internat dla junaków jednostki OHP 24–2 zatrudnionych w KBK.
W parterowym budynku nr 42 przez czas jakiś mieściła się przychodnia Multi ScanMed (2006–2009), obecnie zajmuje je Urząd Skarbowy. Na placu obok, w latach 70. XX w. powstał nowy budynek hotelu
Przedsiębiorstwa Budownictwa Komunalnego (nr 44), gdzie znalazła miejsce także przychodnia pracownicza Warszawskiego Okręgu Wojskowego, przeniosła się tam jednostka i komenda OHP, oddział
Obrony Cywilnej nr 44–2 PBK. Z początkiem lat 90. budynek zajęła Izba Skarbowa, a obecnie mieszczą się tu Urząd Skarbowy i Małopolski Urząd Celno-Skarbowy. Wolny plac – na którym obecnie stoi blok
Grodzkiej Spółdzielni Mieszkaniowej (nr 24–26; rok oddania 1986) – zajmował skład materiałów budowlanych Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Handlu Spółdzielczego. Pod nr 40 działa Niepubliczny
Zakład Opieki Zdrowotnej NOVUM. Pod nr 49 Niepubliczne Przedszkole Artystyczne „Miś”. Budynek nr 61 zajmowała piekarnia PSS „Społem” – obecnie jadłodajni „Kuchnia Sądecka”, a pod nr 63 działała
przychodnia zakładowa PSS „Społem”, mieściły się tu także biura zarządzające transportem PSS (a wcześniej Przedsiębiorstwa Transportu Handlu Wewnętrznego). Ten budynek został rozebrany kilka lat
temu – w jego miejscu urządzono miejsca parkingowe. W narożnej kamienicy nr 66 sklep „Żabka”. Na przełomie lat 80. i 90. pod nr 77 powstał gmach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Budownictwo
komunalne reprezentują bloki osiedla „Szujskie”, wybudowane w połowie lat 60. – nr 17, nr 23 (Grodzkiej Spółdzielni Mieszkaniowej; 1966), nr 29 (1968), a także budynek GSM – nr 36 (1990), blok nr 46 (poł. lat. 80.) i blok nr 88 (koniec lat 80.). W domu nr 91 prowadzi działalność Szkoła Muzyczna Yamaha.
Ulica ma długość 945 m, z czego odcinek od Grodzkiej do Szujskiego – 360 m, od Szujskiego do Zygmuntowskiej – 275 m, a od Zygmuntowskiej do Kolejowej – 310 m. Numeracja domów rozpoczyna się
od ulicy Grodzkiej. Na całej długości jest ulicą o jednym kierunku ruchu – począwszy od ulicy Kolejowej. Kursuje
Patron ulicy Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz h. Oszyk – syn Józefa i Stefanii z domu Cieciszowskiej, pochodził ze zubożałej rodziny ziemiańskiej o tatarskich korzeniach, osiadłych na Litwie.
Urodził się 5.05.1846 r. w Woli Okrzejskiej na Podlasiu, w majątku należącym do jego babki. Miał pięcioro rodzeństwa – cztery siostry i brata. Rodzina przenosił się kilkukrotnie do różnych majątków, by ostatecznie
w 1861 r. osiąść w Warszawie. Tam Henryk uczęszczał do gimnazjów, interesował się historią i literaturą, wykazywał zdolności literackie. W 1864 r. otrzymał pierwszą nagrodę za wypracowanie „Mowa
Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą”. rudna sytuacja rodziny zmusiła go do zarabiania na siebie udzielaniem lekcji. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w 1866 r. zapisał się na wydział medyczny Szkoły
Głównej Warszawskiej, zmienił medycynę na studia prawnicze, a ostatecznie wybrał wydział filologiczno- historyczny. W 1869 r. zadebiutował jako dziennikarz w „Przeglądzie Tygodniowym” recenzją sztuki
teatralnej. W „Tygodniku Ilustrowanym” opublikował rozprawkę historyczno-literacką o Mikołaju Sępie Szarzyńskim. Uznano go za utalentowanego reportera i felietonistę. Po zamknięciu przez władze carskie
Szkoły Głównej kontynuował studia na Uniwersytecie Warszawskim (rosyjskojęzycznym), do 1870 r. bez podchodzenia do egzaminów końcowych. Podjął próby publikacji swoich utworów – napisał pierwszą
powieść Ofiara, kolejna Na marne została wydrukowana w 1872 r. Tegoż roku Humoreski z teki Worszyłły, a następnie Stary sługa (1875), Hania (1876), oraz Selim Mirza (1877). W r. 1873 związał się z
konserwatywną „Gazetą Polską”, gdzie felietony podpisywał pseudonimem Litwos. W latach 1874–1875 kierował działem literackim w dwutygodniku „Niwa”. Powrócił do „Gazety Polskiej”, później związał się z
pismem „Słowo” , gdzie nawet pełnił funkcję redaktora naczelnego. Do jego znajomych należeli Adam Chmielowski (późniejszy św. Brat Albert), Stanisławem Witkiewiczem, Heleną Modrzejewską, Jadwigą
Łuszczewską „Deotymą”. W latach 1876–1878 przebywał jako korespondent „Gazety Polskiej” w Stanach Zjednoczonych Ameryki, gdzie wspólnie z Modrzejewską i jej przyjaciółmi próbował tworzyć w Kalifornii rolniczą komunę. Owocem amerykańskiej przygody były Listy z podróży do Ameryki drukowane w Gazecie Polskiej zyskały sobie szerokie uznanie czytelników. Napisał też Szkice węglem (1877). Pod wpływem podróży do Stanów Zjednoczonych napisał kilka dalszych utworów: Komedia z pomyłek (1878), Przez stepy (1879), W krainie złota (1880), Za chlebem (1880), Latarnik (1881), Wspomnienia z Maripozy (1882), Sachem (1883). W 1878 r. wrócił do Europy; zatrzymał się w Londynie, następnie przez rok przebywał w Paryżu. W 1879 r. Sienkiewicz wygłosił we Lwowie odczyt pod tytułem Z Nowego Jorku do Kalifornii.
wracając ze Lwowa w Szczawnicy dał odczyt o swym pobycie w Ameryce. W Szczawnicy po raz pierwszy spotkał swoją przyszłą żonę Marię Szetkiewiczównę. Na wiadomość, że rodzina Szetkiewiczów wybiera się
do Wenecji, ruszył za nimi i tam poznał Marię bliżej. 18.08.1881 r. odbył się ich ślub w kościele Zgromadzenia Panien Kanoniczek przy placu Teatralnym. Z małżeństwa tego narodziły się dzieci: Henryk
Józef i Jadwiga Maria. Szczęście nie trwało długo, gdyż Maria zmarła 18.08.1885 r. na gruźlicę.
Tymczasem w 1880 r. opublikował utwór historyczny Niewola tatarska i pracował nad powieścią historyczną, która w zamyśle autora miała nosić pierwotnie tytuł Wilcze gniazdo. Powieść ukazała się ostatecznie w odcinkach na łamach Słowa (2.05.1883 – 1.03.1884) pod tytułem Ogniem i mieczem. Była drukowana jednocześnie w warszawskim Słowie i krakowskim Czasie. Przyniosła (jak i jej kolejne części
Trylogii) pisarzowi wielką popularność i spotkała się z nadzwyczajnym odbiorem społecznym.
Druga połowa lat osiemdziesiątych i początek lat dziewięćdziesiątych to dla pisarza okres bardzo wytężonej pracy nad kilkoma powieściami – kolejną częścią Trylogii – Potopem. Także ta powieść była drukowana w
odcinkach w Słowie (23.12.1884–2.09.1886). Był to trudny okres w życiu pisarza, gdyż w tym czasie zmarła Maria Sienkiewiczowa. Po śmierci żony pisarz udał się w podróż do Konstantynopola (przez
Bukareszt i Warnę), z której pisał korespondencje. Po powrocie do Warszawy wydał trzecią część Trylogii – Pana Wołodyjowskiego. I ta powieść ukazała się w Słowie (maj 1887–maj 1888). Trylogia uczyniła z niego
najpopularniejszego polskiego pisarza. W 1888 r. odbył podróż do Hiszpanii. W 1890 r. włączył się w organizację roku Mickiewiczowskiego. Pod koniec 1890 r. wyruszył w podróż do Afryki. Podróż ta
zaowocowała Listami z Afryki. W 1891 r. wydał powieść Bez dogmatu, którą drukowano wcześniej (1889–1890) na łamach Słowa. W 1892 r. Sienkiewicz podpisał umowę na powieść Rodzina Połanieckich
(książkę wydano w 1895 r.), w tym samym roku prasa donosiła, że pisarz prowadzi pracę nad powieścią z czasów krzyżackich, a w 1893 r. przystąpił do przygotowań do powieści Quo vadis.
W jego życiu prywatnym pojawiła się Maria Romanowska, przybrana córka odesskiego bogacza Wołodkowicza, z którą pobrał się 11.11.1893 r., jednak w niedługim czasie panna młoda opuściła męża.
Sienkiewicz uzyskał papieskie potwierdzenie niezaistnienia sakramentu małżeństwa.
W lutym 1895 r. powstały pierwsze rozdziały Quo vadis, które ukazały się drukiem (od marca 1895 r. do lutego 1896 r.) w warszawskiej Gazecie Polskiej, krakowskim Czasie oraz Dzienniku Poznańskim. Wydanie
książkowe pojawiło się niedługo później i zrobiło zawrotną karierę w całej Europie. Książka do dziś cieszy się wyjątkową popularnością, została przetłumaczona na wiele języków, w tym na arabski czy japoński, a
także esperanto. Quo vadis wielokrotnie adaptowano i wystawiano na deskach teatrów, ukazała się nawet opera oparta na motywach powieści, a w 1913 r. zostało po raz pierwszy sfilmowane. Potem była
ekranizowana jeszcze kilkakrotnie, także w Polsce.
W 1900 r. pisarz przy zaangażowaniu całego społeczeństwa obchodził jubileusz pracy twórczej i otrzymał od narodu majątek ziemski w Oblęgorku, gdzie utworzył ochronkę (dom dziecka) dla dzieci. W tym samym
roku Uniwersytet Jagielloński przyznał mu tytuł doktora honoris causa. Sienkiewicz angażował się w sprawy społeczne. W 1901 r. napisał odezwę w sprawie dzieci we Wrześni, w 1906 r. wzywał rodaków z
USA do pomocy głodującym w Królestwie Polskim. W 1904 r. poślubił swą cioteczną siostrzenicą Marię Babską. W 1905 r. otrzymał nagrodę Nobla za całokształt twórczości. W przemówieniu wygłaszanym z tej
okazji Sienkiewicz mówił, że zaszczyt ten jest szczególnie cenny dla syna Polski. „Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysięcznych dowodów, że żyje”. Dodał też „Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie
zwyciężać”. W latach 1903-1909 opublikował powieść Na polu chwały, która miała być początkiem nowej trylogii. W Kurierze Warszawskim ukazała się w 1910 r. w odcinkach jego powieść dla młodzieży W
pustyni i w puszczy. Po wybuchu wojny światowej wyjechał do Szwajcarii. Wraz z Ignacym Janem Paderewskim był jednym z współzałożycieli Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom
Wojny w Polsce. Zmarł w Vevey 15.11.1916 r., gdzie go pochowano. W 1924 r., już w wolnej Polsce, prochy pisarza uroczyście złożono w Warszawie w katedrze św. Jana.
Był kawalerem francuskiej Legii Honorowej i członkiem zagranicznym Serbskiej Akademii Nauk i Umiejętności. Biogram Henryka Sienkiewicza na podstawie opracowania Wikipedii.