Leszek Zakrzewski
Ulice w naszej parafii i ich patroni. Cz. 86
Ulica Żeligowskiego
Teren ten, pomiędzy drogą powiatową do Krynicy a torami kolejowymi, pod koniec XIX w. nosił jeszcze nazwę „Pastwisko wielkie”. Na planie miasta z 1930 jest już oznaczona uliczka Żeligowskiego, kończąca się przed nasypem torów kolejowych. Została nazwana imieniem generała w uznaniu jego zasług jeszcze za życia patrona. Przy uliczce po obu stronach stało 9 domów (nr 3, 6, 7, 9, 11, 12, 13, 14 i 20). Podczas wojny Niemcy przechrzcili ją rozporządzeniem Komisarza Miasta nr 40 z 30.01.1941 na Bürgmeister Johannides Strasse.
Po II wojnie światowej uliczka powróciła do swej polskiej nazwy, a dlaczego komuniści uznali osobę przedwojennego generała II RP, można domyślać się z historii jego ostatniego okresu życia.
Ulica o całkowitej długości 210 m, rozpoczyna się od skrzyżowania z ulicą Nawojowską („Bethania” 1-4/2016), kończy ul. Kustronia („Bethania” 4-5/2014) – skręcającą w lewo, jako droga gruntowa, wzdłuż torów kolejowych. Po prawej stronie numeracja parzysta (domy nr 4, 6, 8, 10-12, 16, 16A i 18), po lewej nieparzysta (domy nr 3-5, 7, 9, 9A-9B, 11 i 13). Z lewej przy początku ulicy, pod nr 1 myjnia samochodowa „Paradise Safe Wash”.
Patron ulicy Lucjan Mieczysław Rafał Żeligowski h. Belina, ur. 2.10.1865 w majątku Przechody k. Oszmiany. Był synem Gustawa (powstańca 1863 roku) i Władysławy z Traczewskich. Obydwoje rodzice zostali zesłani na Syberię, skąd nie wrócili, a wychowaniem dziecka zajmowała się kuzynka matki – Katarzyna, zamieszkująca w Żupranach. Tam ukończył szkołę ludową, po czym gimnazjum klasyczne w Wilnie, gdzie uzyskał maturę i w 1888 wstąpił do Oficerskiej Szkoły Piechoty w Rydze. Służył w armii rosyjskiej, m.in. w 136 pułku piechoty, brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej 1904-1905. W 1912 został członkiem tajnego Związku Walki Czynnej w Rosji. Po wybuchu I wojny światowej, już jako pułkownik, we wrześniu 1915 przeszedł z armii rosyjskiej do tworzonej w Bobrujsku Polskiej Brygady Strzelców, sformowanej przy wojsku rosyjskim i walczył w jej szeregach dowodząc batalionem. W 1917 po rewolucji lutowej w Rosji objął dowodzenie 1 pułkiem Polskiej Dywizji Strzelców, z którym w lipcu tegoż roku nad Zbruczem dowodził obroną przeprawy koło Husiatyna.
W lutym 1918 objął dowództwo 1 Dywizji w I Korpusie Polskim w Rosji i kierował jednostką do maja 1918, już w stopniu generała. Na wieść o negocjacjach z Niemcami, zdał dowództwo i wyjechał na Krym, skąd przedostał się na Kubań, gdzie w lipcu 1918 został dowódcą 4 Dywizji Strzelców. Utworzona z resztek oddziałów II Korpusu Polskiego w Rosji i II Brygady Legionów Polskich (rozbitych przez Niemców pod Kaniowem w maju 1918), za zgodą „białogwardyjskiego” gen. Antona Denikina, dywizja podlegała Armii Polskiej we Francji. W ramach korpusu francusko-greckiego walczyła przeciw wojskom Ukraińskiej Republiki Ludowej, zajmując Odessę. Kolejne walki stoczyła z bolszewikami pod Tyraspolem, a następnie przedostała się poprzez Bukowinę w kwietniu 1919 do Polski, zajmując Tarnopol. Jesienią 1919 otrzymał stopień generała brygady i dowództwo 3 dywizyjnej grupy operacyjnej w Mińsku Litewskim. Na początku kwietnia 1920 został dowódcą 10 Dywizji Piechoty, później grupy operacyjnej na Frontu Litewsko-Białoruskiego. Walczył z bolszewikami nad Autą, później w bojach odwrotowych pod Lidą, Białymstokiem i Ostrowią Mazowiecką, zaś w krytycznych momentach wojny broniąc Warszawy pod Radzyminem. Oddziały Żeligowskiego odpierając bolszewików, dotarły 22 sierpnia do Ciechanowa. Podczas pobytu na kwaterze Józefa Piłsudskiego w Białymstoku, 1.10.1920 otrzymał polecenie zdobycia Wilna – bez pisemnego rozkazu. Utworzono nieformalnie wojskową Grupę „Bieniakonie”, która po ogłoszeniu fikcyjnego „buntu”, wyruszyła 8.10.1920 i nazajutrz entuzjastycznie witana przez Polaków, zajęła Wilno, odbijając je z rąk litewskich. 12 października proklamowano utworzenie Litwy Środkowej ze stolicą w Wilnie. Walki z oddziałami „Litwy kowieńskiej” trwały do końca listopada (słynny „bunt Żeligowskiego”). Został następnie Naczelnym Dowódcą Wojsk Litwy Środkowej, powołując do życia Tymczasową Komisję Rządzącą, oznaczając terytorium nowego państwa, nadając godło i flagę. Poprzez działania polityczne, udało się mu odsuwać od władzy osoby pragnące faktycznej niezależności nowej republiki i ostatecznie po wyborach do Sejmu Litwy Środkowej w styczniu 1922 przegłosowano przyłączenie do Polski. Sejm RP 6.04.1922 przyjął ustawę o przyłączeniu Wileńszczyzny do Polski. Te wydarzenia przysporzyły mu dużej popularności, w 1922 został inspektora armii i wszedł do składu Rady Wojennej i Ścisłej Rady Wojennej w Warszawie.
Od 27.11.1925 do 10.05.1926 w gabinecie premiera Aleksandra Skrzyńskiego pełnił funkcję Ministra Spraw Wojskowych. W czasie zamachu majowego 1926 poparł J. Piłsudskiego. Powrócił na stanowisko Inspektora Armii. W sierpniu 1927 przeszedł w stan spoczynku i osiadł w swoim majątku Andrzejewo w pow. wileńskim. Od 1928 pełnił funkcję prezesa Kapituły Orderu Orła Białego, był także prezesem Związku Żołnierzy I Korpusu Polskiego Wschodniego, a od 1929 był członkiem Trybunału Stanu.
W latach 1935-1939 był posłem na Sejm z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), działał w tzw. Kole Rolników. W wyborach 1938 wygrał w okręgu wileńskim.
We wrześniu 1939, nie otrzymał przydziału wojskowego, dołączył do sztabu Frontu Południowego gen. Sosnkowskiego. 18.09.1939 przekroczył granicę rumuńską, a następnie przedostał się do Francji. Po ewakuacji w 1940 do Wielkiej Brytanii został członkiem Rady Narodowej przy prezydencie i rządzie RP oraz kanclerzem Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari (podał się do dymisji w grudniu 1944). Od 1944 komuniści próbowali wykorzystać generała do swoich celów, znając jego poglądy słowianofilskie, wiedząc także o planach powrotu do Polski. Generał nie doczekał jednak powrotu za życia. Zmarł 9.07.1947 w Londynie. Jego zwłoki przewieziono w lipcu 1947 do Warszawy i odprawiono 18.07.1947 uroczysty państwowy pogrzeb na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Przy okazji władze komunistyczne wywiozły w transportowanym sarkofagu 350 kg złota zabranego z zasobu przedwojennego Funduszu Obrony Narodowej.
Lucjan Żeligowski odznaczony był m.in. Orderem Virtuti Militari II i V kl., Polonia Restituta I kl., czterokrotnie Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Niepodległości.
Jestem szlachcicem herbu Belina, należę do starego polskiego rodu, któren od 12 pokoleń mieszkał w Oszmiańskiem, Nowogródczyźnie, Smorgoniach, Żupranach, Sołach. Była to obiedniała szlachta, zajmowała podrzędne stanowiska. Mówiła z Mickiewiczem „Litwo Ojczyzno moja”
Informacje do biogramu pochodzą ze strony: www.edukacja.ipn.gov.pl. Warto zapoznać się z planszami wystawy: https://edukacja.ipn.gov.pl/edu/wystawy/biografie-elementarne/165088,Lucjan-Zeligowski.html#