Ulica Romualda Traugutta

Leszek Zakrzewski
Ulice w naszej parafii i ich patroni. Cz.71
Ulica Romualda Traugutta
Na terenie naszej Parafii leży część tej ulicy, od skrzyżowania z ulicą Nawojowską („Bethania” nr 1-4/2016) do torów kolejowych – tj. do nr 16. Ulica odchodząca w kierunku północno-wschodnim od drogi prowadzącej do Krynicy, jest oznaczona na planach miasta z ok. 1889 r. Po przecięciu torów przy strażnicy kolejowej (stojącej tu od początku uruchomienia linii: Wӓchterhaus nr 71), kończy się na skrzyżowaniu z obecną ulicą Wiśniowieckiego. W okresie międzywojennym była już nazwana imieniem swego patrona i zabudowana domami po swojej północnej stronie. W lewo odchodziły od niej ulice: Krajewskiego („B” nr 1/2014), Jeziorańskiego („B” nr 4/2013), a za przejazdem kolejowym Łukasińskiego, Toczyskiego i Żulińskiego. Jako jedna z kilku w tym rejonie miasta, została przed wojną nazwana imieniem bohatera powstania styczniowego, które w okresie międzywojennym było bardzo czczone. Niemieckie władze okupacyjne przemianowały ją z dniem 30.01.1941 r. na „Eduard Stuber Strasse”, ku czci jednego z rozstrzelanych 8.09.1939 r. niemieckich dywersantów, aresztowanych w Nowym Sączu z końcem sierpnia. Po wojnie wytyczono odchodzące w prawo ulice gen. Prądzyńskiego („B” nr 5/2017) i gen. Kustronia („B” nr 4-5/2014), a także przedłużono ulicę do połączenia z ulicą Freislera. Całkowita długość ulicy wynosi 670 m, z tego na terenie naszej Parafii – do toru kolejowego – 240 m. Jadąc od ulicy Nawojowskiej, po lewej stronie stoją domy o numerach nieparzystych (1, 3 – drukarnia „Poligrafia Małopolska”; d. „Triada”, 7, 9, 11, 13 – firma reklamowa STS-COM Sp. z o.o. i 15, gdzie przed laty miała siedzibę firma kurierska, a po prawej stronie o numerach parzystych (2, 4-6, 8, 10, 12, 14 i 16). Do 2017 r. ostatnim budynkiem przy tej części ulicy była strażnica przejazdowa, z której obsługiwano zapory przejazdu kolejowego. Obecnie przejazd wyposażony w kamery jest zamykany z nastawni na stacji w Nowym Sączu.
Patron ulicy – Romuald Traugutt, s. Ludwika i Alojzy z Błockich, urodził się 16.01.1826 r. w Szostakowie, w guberni grodzieńskiej, na dawnych terenach Rzeczypospolitej (ob. Białoruś). Rodzina pochodziła z Saksonii i osiedliła się w Polsce w XVIII w. Wpływ na wychowanie miała jego babka Justyna Błocka, która od dzieciństwa wpajała mu wartości patriotyczne. W latach 1836-1842 uczęszczał do gimnazjum w Świsłoczy, które ukończył ze srebrnym medalem. Chciał studiować w Instytucie Inżynierów Dróg Komunikacyjnych w Pteresburgu, jednak nie został przyjęty. W 1844 r. zdał egzamin na junkra do saperów i rozpoczął staż wojskowy w Żelechowie, tam też uczył się w szkole oficerskiej, którą zakończył po 3 latach celująco egzaminem zdanym w Petersburgu. W lutym 1848 r. powrócił w stopniu chorążego do Żelechowa. Jednostka została wysłana wraz z armią Iwana Paskiewicza do tłumienia rewolucji na Węgrzech, gdzie walczyli m.in. z oddziałami wspieranymi przez Legiony Polskie. W maju 1849 r. przemaszerowali przez Kraków, Nowy Targ na Węgry. Traugutt brał udział w bitwach pod Preszowem (8-12.06.), Koszycami (15.06.), Gyöngyös (29.06.), Vac (3–5.07.), Temeszwarem (9.08.) i Világos (13.08.). Po zakończeniu działań, oddział w październiku powrócił na tereny Królestwa Polskiego. 25.07.1852 r. poślubił Annę Emilię Pikel, córkę jubilera z Warszawy, która zmieniła wyznanie z luteranizmu na katolicyzm i zamieszkali w Żelechowie. Za służbę wojenną na Węgrzech otrzymał mieszkanie, 245 rubli w srebrze i order św. Anny II klasy. W 1853 r. narodziła się im córka, ale niedługo później w grudniu 1853 r. został wysłany na front wojny rosyjsko-tureckiej na Krym. Brał udział w ufortyfikowaniu twierdzy Silistra, walczył pod Sewastopolem. Tam otrzymał przydział do Kwatery Głównej, po jej przeniesieni udo Bakczysaraju, gdzie przebywał do marca 1856 r. Po awansie na sztabskapitana i objęciu funkcji adiutanta Sztabu Głównego Armii Drugiej, wyjechał do Odessy, gdzie dołączyła do niego rodzina. Zmieszali w Charkowie. Pełnił tam funkcję skarbnika i egzekutora komisji ds. likwidacji spraw i rachunków głównego sztabu i intendentury byłej Drugiej Armii. Urodziła się druga córka. W związku z przydziałem do działu inżynierii sztabu carskiego, przeprowadzili się do Petersburga. Tam wykładał w wyższej szkole wojskowej. W 1859 r. za wcześniejsze sukcesy i sumienną pracę został odznaczony Orderem św. Anny III klasy. W tym samym roku na świat przyszły bliźnięta – chłopiec i dziewczynka. W tym roku zmarła najmłodsza córka i jego ukochana babka, Justyna. W 1860 r. dotknęły go kolejne tragedie – 1.01.1860 r. zmarła żona Anna oraz w maju najmłodszy syn. Przeżył wtedy załamanie nerwowe, wyjechał do majątku w Białej, pozostającego w rękach siostry, Alojzy Juszkiewiczowej. Później przejął majątek pozostawiony mu przez zmarłego ojca chrzestnego w Ostrowiu i Zabawie. Poznał wtedy Antoninę Kościuszkównę, wnuczkę brata Tadeusza Kościuszko. Wkrótce poprosił ją o rękę i 13.06.1860 r. wzięli ślub w Kłopcinie. Ze względu na tragiczne przeżycia i kiepski stan zdrowia podjął decyzję o zakończeniu służby w wojsku carskim, z której został zwolniony 14.06.1862 r. w stopniu podpułkownika. Zachował prawo do noszenia munduru i otrzymywał roczną pensję w wysokości 230 rubli srebrem. W tym samym czasie w Kobryniu zmarł dwuletni syn Traugutta, Roman. Po wybuchu powstania styczniowego, odmawiał przez czas jakiś angażowania się w działalność powstańczą, mimo, że był zachęcany przez sąsiadów z Ostrowia do objęcia komendy nad lokalnymi oddziałami. Ostatecznie włączył się do walki w kwietniu 1863 r., obejmując dowództwo nad oddziałem kobryńskim, z którym m.in. urządził 17 maja udaną zasadzkę na oddział rosyjski pod Horkami. Stoczył jeszcze kilka potyczek. Ostatnią – przegraną, 13 lipca pod Kołodnem. Przebywał krótko w majątku Elizy Orzeszkowej pod Kobryniem, a później udał się do Warszawy. Tam oddał się do dyspozycji Wydziału Wojny Rządu Narodowego. 15 sierpnia awansowany na generała, wyjechał do Paryża z misją pozyskania francuskiej pomocy dla powstańców. Misja nie przyniosła jednak sukcesu. Po powrocie udało mu się uzyskać poparcie stronnictwa „białych”, którzy wysunęli jego kandydaturę na dyktatora powstania. Po upadku Rządu Narodowego „czerwonych” 17.10.1863r. Romuald Traugutt został dowódcą powstania. Działał w konspiracji, przyjmując pseudonim „Michał Czarnecki” i podając się za kupca z Galicji. Jego siedzibą było mieszkanie przy ul. Smolnej 3. Podjął się próby reorganizacji sił powstańczych i przekształcenia słabo uzbrojonych i luźno zorganizowanych oddziałów partyzanckich w regularną armię, stąd też 27.12.1863 r. wydał dekret powołujący delegatów terenowych w celu uwłaszczenia chłopów. Prowadził akcję w kierunku poprawy finansowania oddziałów powstańczych, jednak starania o uzyskanie pożyczki w kraju i za granicą skończyły się niepowodzeniem. Prowadził także szeroko zakrojoną politykę zagraniczną, podejmując próby uzyskania pomocy militarną na Zachodzie Europy. Korespondował z europejskimi rewolucjonistami – np. z Garibaldim. Pisał do papieża Piusa IX z prośbą o apostolskie błogosławieństwo walczącym powstańcom.
Artur Goldman, naczelnik Wydziału Skarbu Rządu Narodowego, aresztowany przez policję, załamał się w śledztwie i ujawnił tożsamość dyktatora. Romuald Traugutt został zatrzymany przez rosyjską policję o 2 w nocy 10/11.04.1864 r. w kwaterze w mieszkaniu Heleny Kirkorowej. Więziony na Pawiaku, a później w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Próbowano wydobyć z niego informacje dotyczące dowództwa powstania, jednak Traugutt nie wydał nikogo. 19.07.1864 r. Audytoriat Polowy wydał wyrok, na mocy którego Traugutt został zdegradowany i skazany na karę śmierci. Wyrok przez powieszenie wykonano 5.08.1864 r. o 10 rano nieopodal Cytadeli Warszawskiej, w obecnym Parku Traugutta koło Fortu Legionów. Wraz z nim stracono Rafała Krajewskiego, Józefa Toczyskiego, Romana Żulińskiego i Jana Jeziorańskiego. Ostatnim gestem przed śmiercią było ucałowanie krzyża, podczas gdy zebrany trzydziestotysięczny tłum śpiewał pieśń Święty Boże.
Pierwszy krzyż i istniejący do dziś pamiątkowy głaz ustawiono tutaj już w 1916 r. W 1920 r. – o czym informuje napis na drugim kamieniu – pochowano tu pięć znalezionych w pobliżu czaszek. Dzisiejszy wygląd miejsce to zawdzięcza warszawskim rzemieślnikom z Cechu Krawców i Rzemiosł Włókienniczych, którzy w 1971 r. sfinansowali budowę murków i schodów. Straceni powstańcy 1863 roku zostali odznaczeni przez prezydenta Mościckiego w 1933 r. Krzyżem Niepodległości z Mieczami.
Męczeńska śmierć znalazła odzwierciedlenie w ludzkiej pamięci, w sztukach teatralnych i literaturze. Podjęto kroki w kierunku beatyfikowania jego osoby, jako symbolu poświęcenia i męczeństwa dla Ojczyzny. Akcję zainicjował ks. Józef Jarzębowski, biograf Traugutta. Pomysł popierał także kard. Stefan Wyszyński. Proces jest kontynuowany.