Ulica Ludwika Zamenhofa

Leszek Zakrzewski
Ulice w naszej parafii i ich patroni. Cz. 80
Ulica Ludwika Zamenhofa
Ulica powstała przy okazji budowy osiedla Przydworcowego, biegnąc granicą obszaru osiedla. „Nowoutworzona ulica” otrzymała swoją nazwę uchwałą nr 12/IV/60 Miejskiej Rady Narodowej z 27 maja 1960 r.
Ulica jednokierunkowa, od strony Limanowskiego, ma 270 m długości. Po lewej stronie mijamy Zespół Szkół Elektryczno-Mechanicznych im. Generała Józefa Kustronia, (adres ul. Limanowskiego 4; „Bethania” 7, 8 i 9/2014). Dalej wjazd do Instytutu Technicznego PWSZ, który powstał na terenie dawnych warsztatów Zespołu Szkół Elektryczno-Mechanicznych (nr 1a). Instytut Techniczny powstał w roku akademickim 2001/2002 w budynku przejętym od Centrum Kształcenia Praktycznego. Uruchomiono wówczas dwie specjalności kształcenia: inżynieria mechaniczna i inżynieria rolno-spożywcza. Naukę rozpoczęło 209 studentów. Nowy budynek o czterokrotnie większej powierzchni powstał w czasie od III kwartału 2005 r. do stycznia 2007 r. za kwotę 5,5 mln zł. Mieści 23 sale, dużą aulę na 260 miejsc, 4 pracownie technik komputerowych i szereg pracowni oraz laboratoriów.
Dalej Centrum Kształcenia Zawodowego (utworzone w 1997 r. na terenie warsztatów szkolnych ZSEM; nr 1), a następnie parterowy budynek nr 3 w którym mieści się serwis sprzętu AGD i firma Biuro-Serwis – artykuły biurowe i usługi ksero.
Po prawej stronie czteropiętrowe bloki osiedla Przydworcowego – kolejno numery 2, 4 i 8. W pawilonie pod nr 6 na parterze mieści się Sport Partner – sklep sportowy, a na piętrze siłownia Xtreme Fitness. Za blokiem nr 8, w prawo odchodzi ulica Krasickiego („Bethania” 2/2014). Po dalszych 60 m ulica kończy się skrzyżowaniem z ulicą Kolejową („Bethania” 9 i 10/2013).
Patron ulicy – Ludwik Łazarz Zamenhof, właść. Lejzer Samenhof  urodził się 15 XII 1859 w Białymstoku w małżeństwie Mordki (Mordche) Fejwelowicza (Marka Fabianowicza – w 1871 r. zmienił on imiona) Zamenowa i Liby Rochli Szolemowny Sofer, miał 9-cioro rodzeństwa. Ojciec prowadził szkołę dla żydowskich dziewcząt w Białymstoku „Tora drogą do Izraela”, w której uczył języka niemieckiego i francuskiego. W domu posługiwano się jidysz i językiem rosyjskim, zapewne także i polskim. Jak piszą biografowie, w wieku 10 lat miał napisać dramat Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach, gdzie pierwszy raz podniósł temat bariery językowej, jako głównej przyczyny nieporozumień i sporów międzyludzkich. Według niego, stworzenie wspólnego języka miało być rozwiązaniem tego problemu. Pobierał nauki w miejscowym chederze. Z akt odnalezionych w Grodnie wiadomo, że dopiero jesienią 1872 r., po pozytywnie zdanym egzaminie, przyjęto go na dwuletni kurs białostockiego gimnazjum realnego. Pod nadzorem ojca uczył się do wiosny roku następnego, a kiedy rodzina wyjechała w 1873 r. do Warszawy (ojciec podjął tam pracę nauczyciela niemieckiego w instytucie weterynarii i szkole realnej, jako jeden z 3 żydów dopuszczonych do pracy w szkolnictwie państwowym), pozostał w Białymstoku. Nie ukończył pierwszego roku, głównie ze względu na złe zachowanie, rozpoczął powtarzanie roku, jednak porzucił naukę i jesienią 1874 r. usunięto go ze szkoły. Wiosną 1875 r., młody Zamenhof wyjechał do Grodna, gdzie napisał podanie do władz rosyjskich o zmianę wyznania z mojżeszowego na prawosławne. Zastrzegł jednak, aby jego chrzest utrzymać w tajemnicy i do tego czasu umieścić go w męskim monasterze, gdzie mógłby się schronić przed Żydami. Przy okazji skłamał w sprawie swego wieku stwierdzając, że ma siedemnaście lat, gdy faktycznie miał niespełna piętnaście i pół. Podanie w języku rosyjskim podpisał jako Lazar Zamenhof. Ostatecznie jednak odmówiono mu przyjęcia podania, ojciec zabrał go z Grodna do Warszawy, gdzie ukończył II Gimnazjum Rządowe. Wtedy też stworzył pierwszą, prymitywną wersję swojego języka – Lingwe Uniwersala (1878), opierając się na znajomości wielu języków, zwłaszcza germańsko–romańskich, stworzył język zupełnie nowy, prosty i logiczny w praktycznym użyciu. Skończył prace nad słownikiem i gramatyką. W latach 1879-1881 studiował medycynę w Moskwie. Po zamachu na cara Aleksandra IV w marcu 1881 r., z powodu rosyjskiego antysemityzmu i groźby pogromów, przeniósł się następnie do Warszawy, gdzie do 1885 r. kończył studia medyczne. Na dalsze udał się w 1886 r. do Wiednia, gdzie specjalizował się w okulistyce. Równolegle dopracował swoją koncepcję języka. 26 sierpnia 1887 r., dzięki wsparciu materialnemu przyszłego teścia wydał książkę Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik pod pseudonimem Doktoro Esperanto, oznaczającym „mającego nadzieję doktora”. W tym samym roku podręcznik wydano po polsku, francusku, niemiecku i angielsku. Pod nazwą „Esperanto” nowy język stopniowo zaczął odnosić pierwsze sukcesy. Pojawiły się przekłady znanych dzieł (Zamieć Puszkina), w Norymberdze powstał pierwszy klub esperantystów, ruszyło wydawnictwo czasopisma w języku międzynarodowym „La Esperantisa”. Po ukończeniu studiów pracował jako okulista w Warszawie, równolegle zajmując się doskonaleniem i propagowaniem nowego języka. W 1905 r. we francuskim Boulogne-sur-Mer odbył się pierwszy Światowy Kongres Esperanto, w drodze powrotnej, w Paryżu Zamenhof otrzymał order Legii Honorowej. Brał także udział w kongresie zorganizowanym w Waszyngtonie w 1910 r.
Idea uniwersalnego języka poczęła zyskiwać coraz większą liczbę zwolenników na świecie, a w różnych punktach globu powstawały kluby esperanto (Petersburg, Odessa, Bruksela, Sztokholm, Montreal, we Francji i Danii), odbywały się liczne kongresy pod patronatem głów państw europejskich. W 1908 r. dzięki Szwajcarowi Hektorowi Hodlerowi zostaje powołany Światowy Związek Esperanto. Autor zrzekł się wszelkich należnych mu praw, oddając esperanto na użytek ludzkości.
Po latach Ludwik doszedł do jeszcze innego wniosku. Uznał, że uniwersalny język to za mało, aby zbliżyć Żydów do innych narodów i zaproponował nową uniwersalną religię. W 1901 r. wydał po rosyjsku, pod pseudonimem „Homo sum” (z łac. Człowiekiem jestem) broszurę pt. „Hilelizm jako rozwiązanie kwestii żydowskiej”, opartą na myślach starożytnego filozofa Hillela, w której zakładał zbliżenie Żydów do wyznawców innych religii – potrzebę zreformowania i przeobrażenia judaizmu w czysty monoteizm, nie uznający innego prawa z wyjątkiem prawa miłości bliźniego. Idea ta zwana homaranizmem, okrzyczana przez ortodoksyjnych Żydów jako sekciarska, nie znalazła zwolenników i została zapomniana.
W 1913 r. wysunięto kandydaturę Zamenhofa do Nagrody Nobla (według innych źródeł miał być nominowany także w latach 1907, 1909-1910 i 1913-1917.
Zmarł w Warszawie 14 IV 1917 r. i został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej.
Corocznie 15 grudnia obchodzony jest Dzień Zamenhofa. W 1997 r. w 54 krajach świata były 1044 przedmioty i miejsca nazwane imieniem Ludwika Zamenhofa lub „esperanto”. Pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza krążą tak ochrzczone asteroidy.
Język esperanto był wykorzystywany i do celów politycznych. Działacze komunistyczni w latach 50. i 60. XX w. dostrzegali w nim przeciwwagę dla języka angielskiego uznawanego w „świecie zachodnim” za międzynarodowy. W Polsce nawet radio nadawało audycje w języku esperanto.
Źródła: Zbigniew Romaniuk: Ludwik Zamenhof – nieznane szczegóły białostockiego życiorysu [w:] „Studia Podlaskie”, t. 12, Białystok 2002
Biogram na portalu „Wrota Podlasia”