Ulica Sabały

Ulice w naszej parafii i ich patroni. Cz. 60
Ulica Sabały
W XIX w. był to teren leżący we wsi Dąbrówka. W roku 1912 widać ścieżkę gruntową odchodzącą od ulicy Węgierskiej, wiodącą w kierunku terenu cmentarza ewangelickiego – jest to obecny początkowy odcinek ulicy. Na planie z roku 1930 ulica Sabały, złożona z dwóch przecinających się pod kątem prostym odcinków, łączy ulicę Orkana („Bethania” 9/2016) z ulicą Węgierską i zaznaczono przy niej zabudowania – po stronie „parzystej” (4, 4a, 10-16), jak pozostało do dnia dzisiejszego. Podczas okupacji nazwę zniemczono na Sabalagasse. Na terenie pomiędzy ulicą Sabały i ulicą Węgierską stał niegdyś słynny Bar Węgierski, jeden z charakterystycznych tego typu przybytków w mieście, wyznaczających obszar pielgrzymowania spragnionych piwoszy… W połowie lat 90. XX w., w miejscu baru rozpoczęto inwestycję, dokończoną dopiero w 2017 r. Obok powstał serwis i salon sprzedaży Opla „Euro-Comfort”, a po 2005 r. jego miejsce zajął salon łazienek BoMar2.
Ulica składa się z dwóch odcinków – pierwszy, odchodzący od ulicy Węgierskiej ma długość 39 m, po skręcie w lewo, po kolejnych 120 m łączy się z ulicą Orkana.
Patron ulicy Jan Sabała, jako Jan Gąsienica urodził się 26 I 1809 r. w Kościelisku. Wraz ze swoimi braćmi zmienił nazwisko na Krzeptowski. Sabała był to przydomek, pod którym przeszedł do historii i jest rozpoznawany. Górali o tym przydomku, czy nazwisku było i jest sporo na Podhalu co najmniej od XVII w.
Górale zwali go także Sablik lub Czakor. W młodości zajmował się krótko zbójnictwem. W lutym 1846 r. uczestniczył w powstaniu chochołowskim, zaś po jego upadku został uwięziony przez władze austriackie, ale wkrótce uwolniony. Zasłynął jako myśliwy polując na niedźwiedzie, kozice, sarny, świstaki, głuszce – legalnie, m.in. na polowaniach urządzanych przez właścicieli Kuźnic Homolacsów, jak też częściej jako kłusownik – w Tatrach Polskich i Słowackich („na Liptowie”). Znając doskonale góry, służył podczas myśliwskich wypraw za przewodnika. W roku 1875, kiedy nowo powstałe Towarzystwo Tatrzańskie porządkowało ruch przewodnicki, nie został zaliczony w poczet przewodników, ze względu na swój podeszły wiek, ale otrzymał honorowo przewodnicką „blachę”, którą nosił dumnie aż do śmierci. Od 1873 r. jako swego ulubionego gawędziarza i muzykanta, Tytus Chałubiński brał go na organizowane dla przyjaciół wycieczki tatrzańskie. Był niepiśmienny (zaledwie umiał się podpisać), ale do legendy przeszły jego gawędy, wygłaszane podczas wycieczek, kiedy opowiadał o swoich przygodach myśliwskich, zbójnikach (m.in. o Janosiku), legendach – np. śpiącym wojsku oraz różne gadki o charakterze humorystycznym. Niektóre jego opowiadania zostały spisane i wydrukowane, m.in. przez Henryka Sienkiewicza (Sabałowa bajka publikowana pierwszy raz w krakowskim piśmie „Czas” w 1889 r.), Stanisława Witkiewicza (Na przełęczy, 1891) i innych. Opowiadania te przytaczali różni autorzy, np. Ferdynand Hoesick: Legendowe postacie zakopiańskie (1922, 1959), Stanisław Pigoń: Wybór pisarzy ludowych (1948, cz. 2), Włodzimierz Wnuk: Gawędy Skalnego Podhala (1960), Teresa Brzozowska: Sabałowe bajki (1969). Przedrukowywano je także pojedynczo w książkach i czasopismach, w brzmieniu oryg. lub w przeróbkach. Zachowały się też dwa listy podyktowane ok. 1888 przez Sabałę (ogłoszono je drukiem w „Wierchach”, 1961). Sabała słynął jako muzykant, grywał dawne góralskie melodie na gęślikach (złóbcokach), wykonując do melodii tych pieśni. Niektóre utwory zostały zapisane i utrwalone (także teksty) – np. opublikował je Kleczyński w swym zbiorze Melodye Zakopańskie i podhalskie („Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego”, 1888) i Stopka w książce Sabała (1897). Przyjaźnił się szczególnie z Tytusem Chałubińskim, Stanisławem Witkiewiczem, Marią i Bronisławem Dembowskimi oraz Wandą Lilpopową z Warszawy (zmarł w jej mieszkaniu na Bystrem w Zakopanem).
Postać Jana Sabały przewijała się w publikacjach powstałych jeszcze za jego życia. Pierwszy opisał go Bronisław Rejchman (Wycieczka na Łomnicę, 1879), później zrobił to Tytus Chałubiński (Sześć dni w Tatrach, („Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego”, 1879), Sienkiewicz (Sabałowa bajka), Witkiewicz (Na przełęczy) i inni. Postać Sablika w Legendzie Tatr Kazimierza Tetmajera jest wzorowana na Sabale, który stał się symbolem dawnej góralszczyzny i ludowej mądrości. Zwano go nawet „podhalańskim Homerem”.
Jako, że był szczególnie związany z dr. Chałubińskim, razem z nim został uwieczniony na pomniku w Zakopanem.
Zmarł 8 XII 1894 r. w Zakopanem, gdzie został pochowany na starym cmentarzu na Pęksowym Brzyzku. Stara chałupa Sabały, z końca XVIII w. na Krzeptówce w Zakopanem została zaliczona do zabytków budownictwa podhalańskiego, w latach 1979-1984 była tam ekspozycja zorganizowana przez Muzeum
Tatrzańskie, obecni właściciele udostępniają tam prywatną ekspozycję muzealną.
W Bukowinie Tatrzańskiej od 1967 r. odbywają się corocznie w sierpniu „Sabałowe Bajania”. Ich pomysłodawcą był Józef Pitorak, ówczesny prezes Domu Ludowego. Początkowo był to tylko konkurs
gawędziarzy. W miarę upływu lat „Sabałowe Bajania” rozrastały się zasięgiem i programowo. W roku 1969 do regulaminu wprowadzono konkurs instrumentalistów ludowych, w 1974 r. konkurs śpiewaków
ludowych, a w 1984 konkurs śpiewu pytacy i mowy starosty weselnego. Gromadzą gawędziarzy, muzykantów, drużbów, starostów weselnych i śpiewaków z całej Polski. Występy podlegają ocenie jury
złożonego z etnografów, etnomuzykologów i znawców folkloru. Konkursom towarzyszy prezentacja kapel ludowych w paradnym przejeździe, spektakle teatralne, występy zespołów regionalnych i koncerty
zespołów folkowych, degustacja potraw regionalnych, wystawy fotograficzne, zawody strzeleckie oraz impreza plenerowa „Sabałowa Noc”.
Biogram Sabały na podstawie Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej Zofii i Witolda Paryskich. O „Sabałowych Bajaniach” ze strony: http://sabalowebajania.pl/z-kart-historii/historia-sabalowych-bajan/